W dniach 5–8 maja 2025 r. odbył się wyjazd studyjny do Hiszpanii, zorganizowany z myślą o poznaniu dobrych praktyk wdrażania koncepcji Smart Village – idei inteligentnego i zrównoważonego rozwoju wsi. Głównym celem wizyty była miejscowość Ansó w Pirenejach, uznawana za jeden z modelowych przykładów wdrożenia tej koncepcji w Europie. W wyjeździe wzięli udział przedstawiciele lokalnych władz samorządowych z obszaru Lokalnej Grupy Działania „Dolina Giełczwi”, Rady, Zarządu i biura LGD.
Centralnym punktem programu była całodniowa wizyta w miejscowości Ansó. To górska wieś położona na styku Aragonii, Nawarry i granicy francuskiej otoczona Parkiem Naturalnym Zachodnich Dolin Pirenejów. Ansó liczy aktualnie ok. 400 mieszkańców, choć jeszcze w XX wieku było ich ponad cztery razy więcej. Mimo niewielkiej liczby ludności, miejscowość wyróżnia się niezwykłym bogactwem kulturowym, dbałością o środowisko i innowacyjnym podejściem do zarządzania przestrzenią. Ansó, jako jedna z zaledwie czterech miejscowości w całych Pirenejach, została wyróżniona W 2021 roku została wyróżniona jako jedno z „najpiękniejszych miasteczek Hiszpanii”. I nie bez powodu – zachwyca architekturą z kamienia i łupku, czystością, harmonią z otaczającą naturą oraz troską o dziedzictwo kulturowe.
Na miejscu przywitała nas burmistrzyni, p. María Blanca Alfonso de la Riva, która zaprezentowała strategię Smart Village ukierunkowaną na przeciwdziałania wyludnianiu i odbudowę lokalnej tożsamości i samowystarczalności.
Program dnia obejmował wizytę w urzędzie gminy, spacer po miejscowości oraz zwiedzanie lokalnego Muzeum Stroju Ansotano, prezentującego niezwykle barwne, regionalne stroje używane do dziś w trakcie sierpniowych uroczystości. Mieliśmy również okazję spróbować regionalnych specjałów w restauracji Borda Chiquin, które smakowały tak, jakby każdy kęs zawierał fragment pasterskiej opowieści.
W trakcie prezentacji i spaceru po miejscowości zaprezentowano nam inicjatywy, ilustrujące ideę inteligentnego rozwoju:
- Program mieszkaniowy – dzięki mediacji gminy z właścicielami pustostanów udało się uruchomić lokalny rynek najmu. Planowane są również tzw. „mieszkania przejściowe” – udostępniane nowym mieszkańcom na preferencyjnych warunkach przez pierwsze pięć lat, by mogli oni bezpiecznie osiedlić się i zakorzenić w społeczności.
- Klasa przyrodnicza – projekt realizowany przez miejscową szkołę, polegający na prowadzeniu części zajęć na świeżym powietrzu. Uczniowie sami zaprojektowali i zbudowali przestrzeń edukacyjną z ogrodem warzywnym, kurnikiem, roślinami aromatycznymi i punktami obserwacyjnymi dla ptaków. Inicjatywa ta łączy edukację ekologiczną z rozwijaniem samodzielności i odpowiedzialności.
- „Adoptuj szlak” – projekt oparty na wolontariacie mieszkańców i zaangażowaniu darczyńców z zewnątrz. Celem jest rewitalizacja 16 dawnych tras pieszych na terenie Parku Krajobrazowego. Ofiarodawcy przekazują środki (50 euro rocznie), otrzymując w zamian unikalną mapę z zaznaczoną trasą, a szlaki są opatrzone ich nazwiskami i dostępne w wersji wirtualnej. Działania obejmują czyszczenie tras, stawianie oznakowań i wspólne posiłki kończące prace terenowe. W ramach tego projektu stan szlaków górskich jest stale monitoriwany, dzięki czemu Ansó skutecznie chroni swoje cenne zasoby przyrodnicze, a jednocześnie udostępnia je turystom w sposób odpowiedzialny.
- Społeczność energetyczna – grupa 54 mieszkańców, która wspólnie realizuje projekty związane z odnawialnymi źródłami energii, poprawą efektywności energetycznej i redukcją kosztów. W planach jest m.in. wykorzystanie lokalnych zasobów do produkcji energii oraz edukacja energetyczna.
Szczególne uznanie uczestników zdobyły działania aktywizujące społeczność lokalną – m.in. regularne sprzątanie szlaków zakończone wspólnym posiłkiem, udostępnienie przestrzeni coworkingowej (co umożliwia pracę zdalną) oraz dążenie do tworzenia stabilnych miejsc pracy. Te działania pokazały, że technologia i tradycja mogą iść w parze, pod warunkiem że są osadzone w lokalnym kontekście i wspierane przez mieszkańców. Wizytę w Ansó zakończył krótki spacer w otaczającym dolinę parku krajobrazowym.
Choć to Ansó było sednem naszej wizyty, nie sposób nie wspomnieć o krótkich, ale wartościowych przystankach o charakterze kulturowym.
W Pampelonie – mieście słynnym z biegów byków – poznaliśmy historię Festiwalu San Fermín, zwiedziliśmy monumentalną Katedrę i przeszliśmy trasą gonitwy (Encierro), na której każdego lipca śmiałkowie starają się uciec przed stadem pędzących byków (ze zmiennym skutkiem). Z kolei w Barcelonie – mimo ograniczonego czasu – udało się zobaczyć Bazylikę Sagrada Família, przejść się ulicami gotyckiej dzielnicy, zobaczyć stadion olimpijski, (który dziś, jak się dowiedzieliśmy, wynajmuje FC Barcelona) i podziwiać widoki ze wzgórza Montjuic.
Podsumowując, wyjazd do Hiszpanii był nie tylko okazją do wymiany doświadczeń i poznania konkretnych rozwiązań Smart Village wdrażanych w Ansó, ale także źródłem refleksji nad tym, co jest możliwe w naszych warunkach. W zaprezentowanej koncepcji Ansó, dojrzeliśmy pewne szanse, m.in. na przeciwdziałanie wyludnieniu i pobudzenie aktywności lokalnej (choć może nie od razu i nie w pełnym zakresie), jednak podchodzimy do hiszpańskiej koncepcji z naturalną ostrożnością, mając na uwadze różnice prawne, kulturowe i funkcjonalne między Hiszpanią a Polską. Z pewnością warto rozpocząć ten proces. Ansó pokazało, że mała wieś może być inspiracją.